ប្រដាល់សេរី
ប្រដាល់ សេរី រឺ ក្បាច់គុនប្រដាល់ខ្មែរគឺជា ប្រភេទក្បាច់ចំបាំងរបស់ប្រទេសខ្មែរ។វាមើលទៅស្រដៀងគ្នានិងក្បាច់គុន មុយថៃដែលមកពីប្រទេសថៃ តូនុយមកពីម៉ាលេស៊ីមុយឡាវដែលមកពីឡាវ លែតវ៉ៃមកពីមីយាម៉ា។ ពាក្យថាប្រដាល់ សេរី មានន័យថាវ៉ៃដោយសេរី, ពីពាក្យខ្មែរថាប្រដាល់(ការវ៉ៃឬប្រយុទ្ធ)និងសេរីមានន័យថាតាមចិត្ត,សេរី។វាត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងចម្បាំង, ប្រដាល់សេរីបានក្លាយ ជាកីឡាមួយក្នុងចំនោមកីឡាជាតិរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។ វាមានការបត់ប៉ែនទន់ភ្លន់រហ័សរហួនសំរាប់រិញកីឡាសម័យថ្មី។ ប្រដាល់សេរី ភាគច្រើនគឺដូចគ្នានឹងក្បាច់គុនដែលមិន ប្រើអាវុទ្ធ (ក្បាច់គុនបុរាណ)លើក លែងតែវាមិនរាប់បញ្ចូល មេ(ក្បាច់សំខាន់), ទ្វា(ទ្វា គូស បញ្ចាក់ពីការស្ទាត់ ជំនាញប្រើជើង)ជំនួសក្នុងការតាំងចិត្តយកឈ្នះលើគូសត្រូវ។ ខណៈពេល ដែលមនុស្សទូទៅបានស្គាល់ពីទិចនិចនៃការទាត់, ដែលបានប្រែក្លាយមកពីការ ទាត់បង្វិលទាត់ទង្គេច(កាប់ចាន)ទៅជាការទាត់ផ្ដួល, ប្រដាល់សេរីកើត ឡើងពីប្រភពបួនគឹ ដាល់ ទាត់ កែងនិងជង្គង់។ការបុកក៏ត្រូវបានប្រើសំរាប់ ផ្ដួលគូរប្រគួតដែរ។ ប្រៀបធៀបទៅ ក្បាច់ប្រដាល់ផ្សេងៗនៅ អាស៊ីអាគ្នេយ៏ប្រដាល់សេរីសង្កត់ធ្ថន់ទៅលើការពូកែគេចនិង ជំហរដែលឆ្លាត់ ចេះប្រើល្បិចកល។ក្បាច់វៃរបស់ខ្មែរទោទន់ទៅរកការប្រើកែងជាសជាងអ្វីផ្សេងៗ។ ជ័យជំនះជាច្រើនបានមកពីប្រើ ទិចនិចកែងជាសជាងអី្វផ្សេងៗ។
ប្រវត្តិ
ការប្រដាល់គឺជាវត្ថុម្យ៉ាងដែលមិនប្រែប្រួលនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៏តាំងពីបុរាណកាល
មកយ៉ាងហោចណាស់ក៏វានាំអោយយើងចេះពីទំរុងក្នុងការប្រយុទ្ធដែរ។នៅសម័យអង្គរក្បាច់គុនប្រើអាវុធនិងមិនប្រើអាវុធសុទតែត្រូវបានស្ទាត់ជំនាញដោយជនជាតិខ្មែរ។ ផុសតាងបានបង្ហាញអោយឃើញក្បាច់គុនដែលស្រដៀងនិង ក្បាច់គុនប្រដាល់សេរីដែលត្រូវបានបង្កើតតាំងពីសតវត្សទី១០។ ប្រហែលជានេះជាមូលហេតុមួយដែលបង្ហាញហេតុអ្វីចក្រភពខ្មែរមានកងទព័ដ៏មានឥទ្ធិពលនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៏។ រាជាណាចក្រអង្គរប្រើទំរុងនៃក្បាច់គុនប្រដាល់សេរីនិងអាវុធផ្សេងៗខុសៗគ្នាព្រមទាំងដំរីសង្គ្រាមដើម្បីធ្វើសង្គ្រាមជាមួយនិងសត្រូវធំរបស់គេ វៀតណាមមូលដ្ឋាននៅរាជាណាចក្រចំប៉ា,សៀម។ ការប្រគួតដំរីចំបាំងនៅតែត្រូវបានអនុម័តដើម្បីការកំសាន្ដនៅសុរិន កន្លែងប្រមូលដំរី។ អ្នកចំម្បាំងខ្មែរប្រើការទាត់កាប់ទៅលើរាហ៊ូតាមចំលាក់នៅប្រាសាតបន្ទាយឆ្មា។ នៅពេលនោះ ចក្រភពខ្មែរមានឥទ្ធិពលនិងគ្រប់គ្រងលើទឹកដីដ៏ធំដែលឥឡូវនេះជាទឹកដីកម្ពុជាថៃ ឡាវ និងវៀតណាម។ជាលិទ្ធផលកម្ពុជាបានមានឥតទ្ធិពលលើវប្បធម៍ថៃនិងឡាវ។ នេះនាំអោយខ្មែរជឿថាក្បាច់គុនប្រដាល់សេរីនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៏គឺមានប្រភពពីជនជាតិខ្មែរ-មន។ក្នុងដំនើររឿងដែលនិយាយតពីមាត់មួយទៅមាត់មួយរបស់បុព្វបុរសរបស់ពួកគេសំអាងលើក្បាច់ចំលាក់លឹមៗដែលនៅសល់លើប្រាសាទ
បុរាណរបស់ខ្មែរដូចជា,ប្រសាទបាយ័ន,ប្រសាទអង្គវត្តជាដើម។ក្បួនគម្ពីឬកំនត់ ត្រាភាគច្រើនត្រូវបានបំផ្លាញរឬរឹបអូសយកដោយពួកកងទ័ពសៀមនៅពេលដែលសៀមចូលមកលួចប្លន់និងបំផ្លិចបំផ្លាញទីក្រុងអង្គព្រមទាំងចាប់ខ្មែរជាឈ្លើយសឹក រាប់បញ្ចូលទាំងរាជវង្សសានុវង្សទៅក្រុងអាយុតធ្យា។ អ្នកចំបាំងខ្មែរព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧និងអ្នកបង្គ្រាបការរួបរួមរបស់ឡាវ ហ្វាងូនត្រូវបានគេជឿថាជាមេទ័ពដែលបានហ្វិកហាត់ក្បាច់គុនបុរាណខ្មែរ។ នៅសម័យអានានិគម ក្បាច់គុនបុរាណដូចប្រដាល់សេរីត្រូវបានពួកអានានិគមនិយម(អីរ៉ុប)ហៅថាជាក្បាច់គុនគ្មានអរិយធម៍ តិរច្ឆានសាហាវព្រៃផ្សៃ។ ជនជាតិបារាំងបានកែរប្រែក្បាច់គុននេះអោយទៅជាកីឡាដោយបានបន្ថែមពេលវេលាកំនត់និងទឹក(ទឹកក្នុងកីឡាប្រដាល់)សៃវៀន ព្រមទាំងស្រោមដៃ(ហ្គង់)ក្នុងគោលបំនងកាត់បន្ថយរបួស។ ការប្រគួតពីដើមគេប្រគួតក្នុងរណ្ដៅមួយដែលមានភួកនិងមានច្បាប់កំនត់ព្រមទាំងយកខ្សែររុំជុំវិញដៃ។ ក្នុងការប្រគួតខ្លះអ្នកប្រដាល់យកសំបកខ្យងមករុំជុំវិញគន្លាក់ដៃដើម្បីអោយកាន់
តែសាហាវតែទង្វើបែបនេះអាចត្រូគេហាមឃាត។ នៅកំលុងឆ្នាំ១៩៦០ អ្នកគាំទ្ររក្បាច់គុនប្រដាល់ខ្មែរបានជួយអោយក្បាច់គុននេះបានចេញផ្សប់ផ្សាយនិងបង្ហាញជាផ្លូវការ។
ការវិនាសនិងការរស់ឡើងវិញនៃប្រដាល់សេរី
ក្នុងអំឡុងពេលដែលមានភាពវិកវរនៃសង្គ្រាមវៀតណាមកម្ពុជាត្រូវទទួលនូវសង្គ្រាមស៊ីវិលដ៏ធំនៅខែមេសាទី១៧ឆ្នាំ១៩៧៥។ ពួកប៉ះបោបក្សគុមមុយនីសខ្មែរក្រហមបាន
ទំលាក់រដ្ឋាភិបាលនៃសារធារណរដ្ឋខ្មែរដែលដឹកនាំ ដោយលុននល់ក្រោយពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិចចេញពីសង្គ្រាមវៀតណាម។គំរោងការរបស់ខ្មែរក្រហមគឺលុបបំបាត់ចោលនូវសង្គមជឿនលឿនហើយបង្កើតកសិកម្មកម្មក្សេត្រកម្មដែលសុខក្សេមក្សាន្ដ។ខ្មែរក្រហមចង់សំលាប់ចោលមនុស្សដែលមានចំនេះដឹងចោលទាំងអស់,អ្នកដែលមានចិត្តអាលោះអាលៃរដ្ឋាភិបាលចាស់ត្រូវចាត់ទុកជាខ្មាំង(វិជ្ជះ បណ្ឌិត គ្រូបង្រៀន តួកុន អ្នកចំរៀងទាហាន អ្នកប្រដាល់-ល-)ហើយបង្ខំប្រជាជនដែលនៅសល់អោយធ្វើការយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរនៅតាមជុំរុំ។មានមនុស្សជាច្រើនត្រូវឃ្លានដាច់ពោះស្លាប់ខ្លះទៀតស្លាប់ ដោយមានជំងឺ។ ក្បាច់គុនបុរាណត្រូវបានដុតឬកំទេចចោលស្ទីគ្មានសល់ហើយអ្នកប្រដាល់ជាច្រើនក៏ត្រូវបានសំលាប់រឺត្រូវគេបង្ខំអោយធ្ធ្វើការទាល់តែស្លាប់ ដែលស្ទើតែជាទីបញ្ចប់របស់ប្រដាល់សេរីទៅហើយ។ ការស្ទង់តួរលេខមួយបានបញ្ចាក់ថាប្រជាជនជាង១,៧រី២១%នៃប្រជាជនកម្ពុជាត្រូវបានស្លាប់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហមតាមការស្រាវជ្រាវកម្មវិធីប្រល័យពូជសាស្សរបស់សកលវិទ្យាល័យ យែល។ របបនេះអូសបន្លាយអស់រយះពេលជិត៤ឆ្នាំរហូតដល់១៩៧៩កងទ័ពវៀតណាមជាមួយនិងអតីតនាយទាហានខ្មែរក្រហមរាប់បញ្ជូលទាំងនាយករដ្ឋមន្ត្រីបច្ចុប្បន្នសម្តេចហ៊ុនសែន បានទំលាក់របបខ្មែរក្រហម។ ក្នុងអំឡុងពេលដែលកងទ័ពវៀតណាមចាកចេញសន្តិភាព
ក៏មានឡើងវិញហើយការស្ថាបនាឡើងវិញរបស់រាជាណាចក្រកម្ពុជាក៏ចាប់ផ្ដើមប្រពៃណីវប្បធម៏របស់គេឡើង ប្រទេសក៏ចាប់ផ្ដើមរស់ឡើងវិញរួមទាំងប្រដាល់សេរីផងដែរ។
